Po polsku
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu obchodzony jest 27 stycznia, w rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 r. dzień ten ma na celu uczczenie pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego pomordowanych w czasie II wojny światowej, jak też osób innych narodowości, których losy przypieczętował nazizm.
Nowy Rok przywitał Polaków zdjęciami z bombardowanej Ukrainy i epidemią infekcji. Jedni cieszą się z nowego rządu i nowej telewizji publicznej, drudzy pomstują, z drugiej strony – znamy już patronów 2024 roku w Polsce, będą to, jak podkreśla w „Gazecie Wyborczej” znawca literatury Wojciech Szot, sami mężczyźni, choć żyjemy w „epoce herstorii”. W Nowy Rok wejdziemy z Markiem Hłaską, Czesławem Miłoszem, Witoldem Gombrowiczem, a także Kazimierzem Wierzyńskim. Ilu z tych pisarzy, znanych bardzo dobrze w Polsce, było tłumaczonych na łotewski?
25 grudnia 1934 roku ukazał się pierwszy numer „Naszego Życia”, tygodnika, który będzie wydawany w Rydze do sierpnia 1940 roku, gdy skasowane zostanie życie polonijne nad Dźwiną. To ważna data i akurat bardzo symboliczny fakt, że pierwszy numer wyszedł właśnie w Boże Narodzenie – dla łotewskich Polaków Wigilia i następujące po niej Święta mają wielkie znaczenie. To, oprócz wymiaru religijnego, łączność z tradycjami wcześniejszych pokoleń, bez których na tej ziemi ich by tu nie było.
Choć w zasadzie nie objęło terenów współczesnej Łotwy, powstanie listopadowe, które wybuchło w 1830 roku, cieszyło się nad Dźwiną zainteresowaniem, atencją, kolejne rocznice przypominały o wysiłku niepodległościowym społeczeństwa polskiego w XIX wieku. Oddziały Związku Polaków w Łotwie organizowały pogadanki i koncerty, w obchody włączyły się także inne polskie stowarzyszenia, których nie brakowało przed 1940 rokiem.
Przed II wojną światową Polska i Łotwa były sąsiadami i sojusznikami, łączyło je coś, co profesor Ēriks Jēkabsons nazwał "ostrożną przyjaźnią". Nic więcej dziwnego, że podobnie jak w przypadku ważnych świąt narodowych Estonii, Szwecji i Finlandii, odbywały się w polskich miastach rauty, spotkania, koncerty z okazji 18 listopada, święta narodowego Łotwy. Świętowano je w centralnej Polsce, na wschodzie, i na zachodzie, a niepoślednią rolę w tym odegrały konsulaty honorowe Łotwy oraz założone w 1928 roku Towarzystwo Polsko-Łotewskie, które swój odpowiednik miało także na Łotwie.
W dramacie Stanisława Wyspiańskiego „Noc listopadowa” Wielki Książę Konstanty, naczelny wódz armii Królestwa Polskiego, małego państwa pozostającego w unii z Rosją, pyta: „Listopad to dla Polski niebezpieczna pora?”, na co Makrot odpowiada: „(…) Tak, teraz jest listopad – więc baczne mam słuchy. Jest to pora, gdy idą między żywych duchy – i razem się bratają”. Rzeczywiście, listopad w ostatnich latach bywał dla Polaków „niebezpieczną porą”, zwłaszcza gdy musieli obserwować nacjonalistyczny Marsz Niepodległości idący przez Warszawę, wsparty ostatnio przez autorytarną władzę w Polsce. Tak naprawdę listopad jest jednak miesiącem refleksji: nad bliskimi, którzy odeszli, czy nad ważnymi datami historycznymi. Dwa święta niepodległości: 11 listopada w Polsce i 18 listopada w Łotwie blisko ze sobą sąsiadują. Jakie to symboliczne, że dwa narody obchodzą tak ważne daty zaledwie z jednotygodniową różnicą czasową.
Kilka miesięcy temu zaprosiliśmy Was na quiz poświęcony historii Polaków na Łotwie. Dziś nie będziemy Was zbytnio męczyć: pytać o Inflanty Polskie, Gustawa Manteuffla, ani króla Stefana Batorego. Skupimy się na współczesności, mającej tylko pewne odniesienie do historii. Z quizu dowiecie się, jaką grę lubią Polacy w Jełgawie, gdzie stoi pomnik Ity Kozakiewicz oraz dlaczego Śląsk... przeniósł się do Rygi. Zapraszamy do odpowiedzi na 10 pytań na temat Polaków żyjących współcześnie nad Dźwiną.
Kilka dni temu na ekrany kin łotewskich wszedł film Mana brīvība („Moja wolność”) poświęcony Icie Marii Kozakiewicz, filolożce, działaczce polskiej społeczności, pierwszej przewodniczącej odrodzonego Związku Polaków na Łotwie, posłance do Rady Najwyższej Łotwy, głosującej za niepodległością kraju od Związku Sowieckiego. Od miesiąca w Rydze istnieje także ulica Ity Kozakiewicz.
Pojęcie „Kresy” we współczesnym rozumieniu wymyślił Wincenty Pol, polski poeta, geograf, autor znanego poematu „Mohort”. Początkowo oznaczało ono tereny Rzeczypospolitej na dalekiej Ukrainie, później zaś pojęcie to zaczęło się coraz bardziej przesuwać w kierunku Polski centralnej. W wyniku traktatu ryskiego z 1921 roku wśród „stolic kresowych województw” znalazły się takie miasta jak Lwów, Tarnopol, Brześć Litewski czy Nowogródek, miasto dzieciństwa polskiego wieszcza Adama Mickiewicza. „Kres kresowej historii” przyszedł 17 września 1939 roku, gdy na tereny wschodniej Polski wkroczyła Armia Czerwona. Symbolem „kresowej apokalipsy” stało się samobójstwo polskiego pisarza Stanisława Witkiewicza, „Witkacego”, na wieść o wejściu na Kresy Sowietów.
Kilka dni temu na stronach LSM zagościła kampania społeczna „Pamiętaj. 23 sierpnia“ o ofiarach totalitaryzmów, organizowana przez Europejską Sieć Pamięć i Solidarność, założoną przez przedstawicieli narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Trzeba sobie powiedzieć wprost: mamy wspólną historię.